ҚР Білім және ғылым министрлігі Шығыстану институтының директоры

Қазақстан Республикасы Жоғары мектеп Ғылым Академиясының академигі, филология ғылымдарының докторы, професор

Шығыстанушы, әдебиеттанушы, дінтанушы, жазушы, сыншы, белгілі ғалым және қоғам қайраткері

ДЕРБІСӘЛІ ӘБСАТТАР (15.09.1947 ж.т., бұрынғы Шымкент обл., Түлкібас ауд.) –М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университетінің филология факультетін үздік бітірген (1969).

1970-1975 ж. Москвадағы КСРО Ғылым академиясы Шығыстану институтында оқыды.

1975-1976 ж. Марокко Корольдігі, 1985-1986 ж. Тунис Араб республикасы университеттерінде араб тілі мен әдебиеті бойынша біліктілік арттырудан өтті.

1976-1977 жж. ҚР ҒА-ның М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының ғылыми қызметкері. 1977 ж. әл-Фараби ат. Қазақ мемлекеттік ұлттық университетінде ассистент, аға оқытушы, доцент, филология факультеті деканының орынбасары, Шығыс филологиясы кафедрасының меңгерушісі.

1977 ж. «Араб тілді Марокко әдебиетінің даму дәуірлері» атты тақырыпта (ғыл. жетекшісі – проф. Ю.Н. Завадовский) кандидаттық диссертация қорғаған.

1986-1988 ж. КСРО ҒА Москва Шығыстану институтының докторанты.

1988 ж. «VІІІ-ХХ ғ-дағы араб тілді Марокко сөз өнерінің эволюциясы» атты тақырыпта докторлық диссертация қорғаған (Москва).

1989 ж. Шығыстану факультетінің деканы, 1992-1997 жж. тілдер және халықаралық байланыстар жөніндегі проректор.

1989 жылы профессор ғылыми атағын алса, 1995 ж. ҚР Жоғары Мектеп ҒА-ның академигі болып сайланды.

1997-2000 жж. Қазақстан Республикасының Сауд Арабиясы Корольдігіндегі елшілігінің кеңесшісі, 1-сыныпты кеңесші дипломатиялық лауазым иесі.

2000 және 2005 ж. Қазақстан мұсылмандарының ІІІ және ІV Құрылтайларында Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти. 2000 ж. тамызында Босния мен Герцеговинаның астанасы Сараевода және 2002 жылы сәуірде Кипрде өткен Еуразия Ислам Шурасының IV–V халықаралық конференцияларында осы ұйым төрағасының бірінші орынбасары болып екі рет сайланды. 2007 ж. Орта Азия мүфтилер кеңесінде бірауыздан осы кеңестің төрағасы болды.

2013 ж. бастап – ҚР Білім және ғылым министрлігі Шығыстану институтының директоры.

Ғылыми-шығармашылық жолы. Ә. Дербісәлі республикамыздағы жас арабтану ғылымының негізін салушылардың бірі. Арабистика саласы бойынша еліміздің тұңғыш ғылым докторы, тұңғыш профессоры, тұңғыш академигі. Ол алғаш рет әл-Фараби атындағы ҚазМУ-де араб бөлімі мен шығыс тілдер кафедрасын және шығыстану факультетін ұйымдастырып, оның тұңғыш меңгерушісі және тұңғыш деканы болды. Оның басшылығымен республикамызда тұңғыш рет урду, парсы, түрік, қытай, жапон, кәріс тілдері мен әдебиеті мамандықтары ашылып, кафедралары ұйымдастырылды. Сөйтіп республика өте зәру шығыстану ғылымы саласының ұлттық мамандарын даярлауға белсене атсалысты.

Қазақстан ғылымының өкілі ретінде Бағдад (Ирақ), Сана (Солтүстік Йемен), Аден (Оңтүстік Йемен), Мекнес (Марокко), Токио (Жапония), Кашмир (Индия), Пешавар (Пәкстан), Мадрид (Испания), Колумбия (Нью-Йорк) және т.б. университтерде лекция оқыды. Бірқатар халықаралық ғылыми-теориялық конференциялар мен симпозиумдарға (Душанбе – 1985, Москва – 1989, 2000, 2004, Александрия – 1992, Сеул – 1995, Мадрид – 1996, Дели, Кашмир – 1999, Берлин – 2002, Каир – 2003, Афины – 2004), ЮНЕСКО-ның конгрестеріне (Ташкент – 2000, Доха – 2001) қатысып баяндамалар жасады.

ҚР халыққа білім беру министрлігі жанындағы шығыстанушылардың Оқу-әдістемелік кеңесінің төрағасы, КСРО Шығыстанушылар Ассоциациясы Қазақ бөлімінің бюро мүшесі, КСРО ҒА Шығыс әдебиетін үйлестіру кеңесінің, ҚР Ұлттық ҒА-ның қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар бөлімінің, ҚР Жазушылар және Журналистер Одағының, Қазақстан халықтары Ассамблеясы кеңесінің, ҚР Президенті жанындағы адам құқығын қорғау жөніндегі комиссия мүшесі.

Қазақтың шет елдермен достық қоғамының Қазақ-Араб бөлімінің төрағасы болды.

Ә. Дербісәлінің қаламынан араб тілі мен әдебиеті, тарихы мен мәдениеті және қазақ әдебиетінің ежелгі дәуірлері мен мәдениетінің мәселелері, сыртқы Шығыс мұсылман елдерімен рухани байланыс, ол жұрттың ой дүниесі мен Ислам тарихы, қасиетті Құран, Пайғамбарымыздың хадис шәріптері туралы 600-ден астам теориялық және практикалық мәні бар ғылыми және ғылыми-көпшілік еңбектер туған. Араб тілді Марокко әдебиетінің тұтас тарихын жазып шықты. Ол тек КСРО ғана емес, сол елдің өзінде де жазылған жоқ еді. Қожа Ахмет Йасауи кесенесі мен ондағы құлыптастардағы жазуларды ана тілімізге аударып, зерттеді. Шығармаларын араб, парсы, шағатай тілдерінде туындатқан, еңбектері әлем кітапханалары мен қолжазба қорларына шашырап кеткен даламыздың Х-ХVІІІ ғ. өмір сүрген Әбу-л-Қасым әл-Фараби, Исмайыл әл-Жауһари әл-Фараби, Әбу Ибраһим Ысқақ әл-Фараби, Бұрһан-ад-дин Ахмад әл-Фараби, Махмұд әл-Фараби, үш Кердери, үш Сайрами (Исфиджаби), жеті Түркістани, 31 – Таразилер, Байлақ Қыпшақи, Хасан Әли Жалайыри, Ғийас-ад-дин Женди, Хұсам-ад-дин Сығнақи және т.б. барлығы 200-ден астам ғалымдары мен ойшылдарын тауып, еңбектерін ғылыми айналымға енгізді. Олар жайлы шығыстану және филология факультеттерінде дәрістер оқыды. Студенттер мен магистрлердің диплом жұмыстарына басшылық етті. Ә. Дербісәлінің жетекшілігімен 2 докторлық және кандидаттық диссертациялар қорғалды.

Мұхаммед Хайдар Дулатидің өмірі мен шығармашылығын зерттеуде де соны қадамдар жасады. Қашғария (1994), Пәкстан (1995), Индияға (1998) арнайы барып, Кашмир өлкесінен ғалымның зиратын тапты. Құлпытасының эпитафиясын шешті. Берлин және Қашғар қолжазбасы бойынша ғұламаның «Жаһан-наме» атты поэмасын шағатай тілінен тәржімалап жариялады («Білім» Алматы, 2006). Ол жайлы бірқатар зерттеулері жарық көрді. Сондай-ақ ол Нұр-Мүбәрак Египет Ислам мәдениеті университетін, Имамдардың білімін жетілдіретін республикалық Ислам институтын, 2003, 2006, 2009, 2012 жылдары Астанада әлемдік және дәстүрлі ұлттық дін лидерлерінің съездерін өткізу бойынша ұйымдастыру комитетінің мүшесі болды. Баяндамалар жасады.

Марапаттары. Әбсаттар қажы Дербісәлі КСРО Халыққа білім беру мемлекеттік комитетінің Құрмет Грамотасымен (1984 ж.), 2001 жылы «Қазақстан республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл» медалімен марапатталған. Қазақстанда араб тілі мен әдебиеті ғылымын қалыптастырғаны және Ислам тарихы мен мәдениеті, дініне байланысты көптеген сүбелі еңбектері үшін 2002 жылы Египет Араб республикасының 1-дәрежелі «Ғылым және өнер» орденімен, Қазақстан ғылымы мен білімі, әдебиеті мен мәдениетіне қосқан қомақты үлесі үшін 2004 жылы «Парасат» және 2005 жылы «Қазақстан Республикасының конституциясына 10 жыл», 2007 жылы ҚР Білім және Ғылым министрінің «Қазақстан республикасының ғылымын дамытуға қосқан үлесі үшін» төс белгісімен, 2008 жылы «Астанаға 10 жыл» мерекелік медалімен және 2009 ж. ІІ-дәрежелі «Барыс» ордендерімен марапатталды.

2005 жылдың қарашасында Оңтүстік Қазақстан облысы, Түлкібас ауданы маслихатының шешімімен «Түлкібас ауданының құрметті азаматы» және сол жылы Оңтүстік Қазақстан облысы маслихатының шешімімен «Оңтүстік Қазақстан облысының құрметті азаматы» атақтары берілді. Ол Қазақстан халықтарының достығы мен ынтымағы, діндер аралық түсіністік пен сыйластықты арттыруда да игілікті істер атқарып келеді.

Шетелдің 2, Республикамыздың мемлекеттік 12 университеттерінің «Құрметті профессоры», Халықаралық «Араб тілі» ғылым Академиясының (Каир) академигі.

Ә.Дербісәлінің басты еңбектері: Шыңырау бұлақтар (зерттеулер мен мақалалар). «Жазушы», А., 1981; Араб әдебиеті. Классикалық дәуір. «Мектеп», А., 1982; Арабоязычная литература Марокко. Изд. «Наука», А., 1983; «Мың бір түн» елінде, А., 1986; Ежелгі араб жерінде.А., 1992; Литература Марокко. Изд. «Наука», М., 1993 (телавторлары С.В. Прожогина, О.А. Власова); Қазақ даласының жұлдыздары. Тарихи-филологиялық зерттеу. «Рауан», А., 1995; Мұхаммед Хайдар Дулати. Өмірбаяндық-библиографиялық анықтамалық. А., 1999; Ислам және заман (Сұхбаттар мен мақалалар, жолжазбалар мен әдеби зерттеулер). А., 2003; Ислам – ынтымақ пен бірлік діні («Жетісуда 1906 ж. өткен мұсылмандар съезіне 100 жыл» атты халықаралық конференция материалдары). А., 2006; Ежелгі Тараз және Ислам жәдігерліктері. Ғылыми-тәжіибелік конференция материалдары. А., 2007; Исламның жауһарлары мен жәдігерліктері. Тарихи-филологиялық зерттеулер, эсселер мен очерктер, А., 2008; «Имам Ағзам Әбу Ханифа» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. А., 2009; Ислам – религия мира и созидания. Алматы, 2010; Ислам қайраткері. Алматы, 2010; Қазақстанның діни оқу орындары (қазақ, орыс, араб, ағылшын тілдерінде). Алматы, 2011; Хибатулла ат-Тарази и его духовное наследие. Алматы, 2012; Islam Religion of Peace and Creation. Shaykh Abdsattar Haji Derbisali. London 2012; «Қазақ жерінің ортағасырлық ғұламалары және олардың ислам өркениетіндегі орны». Ғылым күніне арналған ғылыми-практикалық конференция материалдары. 16 сәуір 2012, Алматы 2012; «Қауам ад-дин әл-Итқани (Иқани) әл-Фараби ат-Түркістани (1286-1357). Өмірі мен мұрасы». Алматы, 2013.

Ә.Дербісәлі жайлы: Қазақ ССР. Қысқаша энциклопедия. Алматы, 1988, 3-том, 150-бет; Ф.Оразаев. Қазақ әдебиетін зерттеушілер. «Рауан», Алматы, 1991, 67-68 беттер; Элита Казахстана, Алматы, 1997, 116-бет; Әбсаттар Дербісәлиев. Шығыстанушы – ғалым – ұстаз. Алматы, 1997, 65 бет (Биобиблиографиялық көрсеткіш. Қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде); Қазақ әдебиеті. Энциклопедия, Алматы, 1999, 150-бет; Высшая школа Казахстана в лицах, Алматы, 2000, 177-178 беттер; Түркістан, Халықаралық энциклопедия. Алматы, 2000, 275-бет; Кто есть кто в Казахстане, Алматы, 2001, 2007-2008, 251-бет; 2012-2013, 136-бет; Қазақстан. Ұлттық энциклопедия, А., 2001, 3 том, 201-202 беттер; Қазақстан жазушылары. ХХғ. Алматы, 2004, 99-бет; «Отырар». Энциклопедия, Алматы, 178-179 беттер; Әбсаттар Дербісәлі және шығыстану мен руханият мәселелері. Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. А., 2007; Мұхтар Әуезов. Энциклопедия. Алматы, 2011, 229-бет; Литература Казахстана, Алматы 2010, 141-бет; Қазақстан ғылымы. Энциклопедия. А., 2009, 360-бет; Неизвестные страницы отечественного востоковедения. Москва. 2004, стр.59.